ในโลกของการเกษตรยุคใหม่ การพึ่งพาสารเคมีเพียงอย่างเดียวอาจไม่ยั่งยืนอีกต่อไป คลิปจากช่อง Kasetworld โลกแห่งการเกษตร ได้เปิดเผยความลับของธรรมชาติที่ช่วยให้ดินอุดมสมบูรณ์และพืชพรรณเติบโตอย่างแข็งแรง นั่นคือ 5 จุลินทรีย์มหัศจรรย์ที่ช่วยปลดปล่อยธาตุอาหาร N-P-K จากปุ๋ยเคมีที่ตกค้างในดิน.

1. แบคทีเรียละลายฟอสเฟต (PSB)

PSB หรือ Phosphate Solubilizing Bacteria คือแบคทีเรียที่มีความสามารถพิเศษในการปลดปล่อยฟอสฟอรัสที่ถูกตรึงอยู่ในดินหรือจากปุ๋ยเคมี เช่น ปุ๋ยหินฟอสเฟต (ร็อคฟอสเฟต), ปุ๋ยแดบ (18-46-0), และปุ๋ย TSP ให้กลับมาอยู่ในรูปที่พืชสามารถนำไปใช้ได้ดีขึ้น สายพันธุ์เด่นได้แก่ Bacillus spp., Pseudomonas spp., และ Pantoea spp. นอกจากนี้ยังผลิตกรดอินทรีย์อย่าง Citric acid และ Gluconic acid ที่ช่วยเร่งการละลายของฟอสฟอรัส และเพิ่มประสิทธิภาพของปุ๋ยที่มีฟอสฟอรัสสูง เช่น 16-20-0.

2. แบคทีเรียตรึงไนโตรเจน (NFB)

NFB หรือ Nitrogen Fixing Bacteria เป็นจุลินทรีย์ที่ช่วยเสริมไนโตรเจนในดิน โดยความสามารถหลักคือการเปลี่ยนไนโตรเจนจากอากาศให้อยู่ในรูปที่พืชนำไปใช้ได้ ซึ่งช่วยลดการใช้ปุ๋ยไนโตรเจนสูงอย่างยูเรีย (46-0-0) หรือแอมโมเนียมซัลเฟต (21-0-0) ได้ สายพันธุ์ที่รู้จักกันดีคือ Azotobacter spp., Azospirillum spp. และ Rhizobium spp. (ซึ่งพบในปมรากถั่ว). การใช้ NFB ร่วมกับปุ๋ยเคมีจะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการดูดซึมไนโตรเจนของพืชให้ดียิ่งขึ้น.

3. เชื้อราไมคอร์ไรซา

ไมคอร์ไรซาไม่ใช่แบคทีเรีย แต่เป็นเชื้อราที่เป็นประโยชน์ต่อพืชอย่างมาก สายพันธุ์เด่นคือ Glomus spp. และ Acaulospora spp. หน้าที่หลักของไมคอร์ไรซาคือการเพิ่มการดูดซึมฟอสฟอรัสและธาตุอาหารอื่นๆ จากปุ๋ยเคมีเข้าสู่พืชได้มากขึ้น โดยการสร้างโครงสร้างคล้ายรากที่ขยายพื้นที่การดูดซึม นอกจากนี้ยังช่วยให้รากพืชแข็งแรง ทนทานต่อสภาพแวดล้อม และเพิ่มประสิทธิภาพของปุ๋ยสูตรเสมอ เช่น 15-15-15.

4. แบคทีเรียเร่งการย่อยสลายโพแทสเซียม (KSB)

KSB หรือ Potassium Solubilizing Bacteria มีบทบาทสำคัญในการปลดปล่อยโพแทสเซียมจากปุ๋ยโพแทสเซียม (MOP หรือ 0-0-60 และ SOP หรือ 0-0-50) ให้พืชนำไปใช้ได้ง่ายขึ้น สายพันธุ์เด่นในกลุ่มนี้คือ Bacillus mucilaginosus และ Bacillus megaterium. การใช้ KSB ช่วยกระตุ้นการเจริญเติบโตของพืช เพิ่มความหวานของผลผลิต และช่วยให้พืชทนทานต่อภาวะขาดน้ำจากการควบคุมการปิดเปิดปากใบ.

5. ไตรโคเดอร์มา

ไตรโคเดอร์มาเป็นเชื้อราที่เกษตรกรไทยคุ้นเคยกันดี และเป็นที่นิยมอย่างมาก คุณสมบัติหลักที่รู้จักกันคือการควบคุมและป้องกันเชื้อโรคพืชในดิน ทำให้รากพืชแข็งแรง แต่ที่หลายคนอาจมองข้ามคือความสามารถในการย่อยสลายอินทรียวัตถุ ลดการสะสมของสารเคมี และย่อยสลายธาตุอาหารที่ตกค้างจากปุ๋ยเคมีให้พืชนำกลับมาใช้ได้อีกครั้ง ซึ่งเป็นประโยชน์อย่างยิ่งในการปรับปรุงคุณภาพดินในระยะยาว.

แนวทางการใช้จุลินทรีย์ร่วมกับปุ๋ยเคมี

การใช้จุลินทรีย์เหล่านี้ร่วมกับปุ๋ยเคมีควรทำอย่างเข้าใจ หากดินมีการสะสมฟอสฟอรัสสูงจากการใช้ปุ๋ย เช่น 8-24-24 หรือ 16-20-0 ควรใช้ PSB เพื่อช่วยปลดปล่อยฟอสฟอรัสที่ถูกตรึงไว้. สำหรับไนโตรเจน NFB สามารถลดการพึ่งพายูเรียได้. ไมคอร์ไรซาจะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการดูดซึมฟอสฟอรัสและธาตุอาหารอื่นๆ ส่วน KSB จะช่วยให้โพแทสเซียมจากปุ๋ย 0-0-60 หรือ 13-3-21 เป็นประโยชน์ต่อพืชมากขึ้น. สุดท้าย ไตรโคเดอร์มาจะช่วยย่อยสลายอินทรียวัตถุและสารเคมีตกค้างในดิน เพื่อให้ดินสะอาดและรากพืชแข็งแรง.

ความท้าทายและข้อแนะนำในการหาซื้อ

จุลินทรีย์เหล่านี้มีอยู่ตามธรรมชาติในดินของเรา แต่อาจมีปริมาณไม่เพียงพอหรือถูกทำลายจากการใช้สารเคมีบางชนิด. ปัจจุบัน PSB และ KSB ยังหาซื้อได้ยากในตลาดทั่วไปของไทย ส่วนใหญ่ต้องติดต่อกรมวิชาการเกษตรหรือศูนย์วิจัยพืช. NFB สามารถส่งเสริมได้ง่ายๆ ด้วยการปลูกพืชตระกูลถั่ว. ไมคอร์ไรซาเริ่มมีจำหน่ายทางออนไลน์บ้างแล้ว. แต่สำหรับไตรโคเดอร์มานั้นมีจำหน่ายอย่างแพร่หลายจากหลายผู้ผลิต และวิธีที่ดีที่สุดคือการผลิตเชื้อสดและนำไปใช้เอง.